Chửi và bị chửi

 Ít ý về Đức và Stoicism

1 chủ trương của Stoicism là: Sự giàu có, sức khỏe, hay bất cứ thứ gì khác trên đời, đều ko thuộc quyền kiểm soát của bạn. Bạn có thể làm đúng tất cả mọi thứ, nhưng vẫn có thể thất bại. Amor fati. Thứ thuộc quyền kiểm soát của bạn và đáng truy cầu, là virtue - Đức. Nếu quan điểm của bạn về việc chơi game đời là phải thắng, phải sở hữu món này món kia, thì bài này ko dành cho bạn. Nếu bạn đồng ý rằng virtue mới là thứ đáng theo đuổi, thì mời đọc. 

Hôm nọ page có bài ‘hèn nhát - dũng cảm và việc chửi người khác một cách vô minh’ (link ở comment). Bài đấy biện minh cho người bị chửi, phân loại các loại người chửi, và đưa ra giải pháp là người chửi ko nên chửi vì vô minh và cảm xúc cá nhân, và nếu có chửi thì phải chửi đúng, có bài bản, và nghệ thuật. 

Bài đấy chưa đc rốt ráo. 1. Biện minh cho người bị chửi, nhưng ko có giải pháp để họ ko trở thành đối tượng bị chửi nữa. 2. Khuyên người chửi ko nên chửi vì vô minh, nhưng ko có giải pháp cho cái vô minh đó.

Bài này mình chém từ góc nhìn của người bị chửi vì nhiều thứ, nhưng chưa bị chửi hèn bao giờ, mà toàn phải đi chửi người khác.

Đầu tiên là định nghĩa, chửi là gì? Con người ở cõi ta bà này thì chỉ có 2 phương diện để lo, vật chất và tinh thần [thân và tâm], và 3 cánh cửa để tạo nghiệp: thân-khẩu-ý [động tay chân, động mồm, và động não]. Chửi là 1 hình thức tấn công trên phương diện tinh thần, bằng mồm và ý. 

Trước khi hỏi “Chúng ta bị chửi hèn khi nào?”, thì nên hỏi “Chúng ta bị chửi khi nào?”, một câu hỏi tổng quát hơn. 

Để warm up, mời xem clip này. 

“Of course I wanna change it, but it’s the only defense mechanism I have against deeper, more terrified problems buried inside of me!”

Hồi đó mình có hay đọc research của Robert Sapolsky, ông này nghiên cứu hành vi của loài khỉ baboon. Loài khỉ này khá giống loài người trên phương diện sinh lý, và cấu trúc xã hội của loài này cũng phân chia tầng lớp như của loài người. 

Các loài động vật ko có tầng lớp xã hội thì chỉ phải đối diện với stress đến từ nguy hiểm vật lý cụ thể, kiểu bị bị thú khác săn, bị thiên tai… loại stress này thì cường độ cao, kiểu ko deal với nó thì chỉ có chết, nhưng qua rồi thì thôi, ko phải nghĩ tới nữa, lâu lâu mới bị. Còn những loài xã hội thì phải deal với chronic social stress - áp lực xã hội, loại stress này nó nhẹ, nhưng nó âm ỉ, và xảy ra hàng ngày.

Những con khỉ đứng trên đỉnh xã hội thì có quyền kiểm soát tài nguyên, môi trường sống, thức ăn và bạn tình… Thứ chúng phải lo là duy trì vị thế, vươn cao hơn nữa; stress đến từ những con khỉ cấp trên, và cả cấp dưới đang muốn vươn lên. Những con khỉ dưới đáy thì bị stressed vì chúng ko thể dự đoán và kiểm soát đc cuộc sống (vì ảnh hưởng của cấp trên). Stress nhẹ thôi, ko ảnh hưởng đến tánh mạng, nhưng nó khó chịu âm ỉ hàng ngày. Mọi cá thể đều công khai hoặc ngấm ngầm đấu tranh để vươn lên, nắm thêm quyền kiểm soát cuộc sống và tài nguyên. Everyone got stressed, the whole environment is fucking toxic.

Tại sao con khỉ tầng thấp bị bullied? Với lý do sinh tồn, tranh chấp địa vị, tài nguyên, miếng cơm manh áo, thì những con mạnh lâu lâu phải làm tình làm tội những con yếu để khẳng định vị thế, để nhắc nhở những con yếu địa vị của nó, từ đó giảm và tránh những tranh chấp trong tương lai. Nhưng nếu ko phải vì miếng cơm manh áo, một ngày đẹp trời bạn chẳng làm gì, đang yên đang lành mà tự nhiên có 1 con khỉ tới tấn công bạn bằng thân-khẩu-ý? Như clip Key and Peele trên, con khỉ đấy cũng có stress, và nó cần giải tỏa. Và bully người khác là cách duy nhất mà nó biết. Cái đấy là vô minh thật, mình ko khuyến khích. Cũng có thể là nó cần 1 đối tượng để thực hành trò chơi quyền lực, và nó chọn bạn, dù bạn muốn hay ko muốn.

Nhưng tại sao lại là bạn, mà ko phải người khác? Tự nhiên nó thế, cuộc sống thì hỗn loạn. Why me? Life is chaotic, fuck you, that’s why.

Đùa thôi, mọi sự xảy ra trong tự nhiên đều có cái lý của nó. Nature always moves in the least resistant path, nước chảy chỗ trũng. You became a target because you're an easy target. Bạn trở thành đối tượng vì nhìn bạn giống 1 đối tượng để chửi/bullied. 

Nghe vô lý vãi lol, nhưng hầu hết con người toàn hành động dựa trên bản năng và cảm xúc, sau đó thì ta mới tạo ra lý do để biện minh cho hành động. Ta nghĩ thứ gì là đúng, chưa chắc bởi vì nó là sự thật, mà bởi vì cảm xúc của ta bắt ta phải nghĩ như thế. 

Câu trả lời ngắn gọn, “chúng ta bị chửi khi nào?” bạn bị tấn công (ko vì lý do cơm áo gạo tiền), bởi vì bạn ko có đc sự tôn trọng từ đối phương. Sự tôn trọng của đối phương ko đến từ bên ngoài, từ việc bạn trên cơ đối phương trên phương diện vật chất hay tinh thần. Bạn có thể khỏe mạnh, giàu có, nhiều kiến thức, nhưng một thằng trẻ trâu vẫn có thể ko tôn trọng bạn và tấn công bạn, đơn giản vì nó quá ngu và sống dựa vào bản năng và impulses. Sự tôn trọng đến từ việc bạn tôn trọng bản thân. Khi bạn có cái sự tôn trọng này, thì bản năng của một con thú sẽ nhắc nó phải tôn trọng bạn.

Giải thích.

Con người có 1 khả năng, gọi là đồng cảm. Mấy năm gần đây thì neuroscience còn phát hiện ra 1 mạng lưới, gọi là empathy circuit, chịu trách nhiệm cho khả năng nắm bắt và tune in với cảm xúc của người khác. Khi bạn nhìn thấy người khác đau khổ, thì tự bạn cũng cảm thấy cảm giác đau khổ đó. Tương tự với các loại cảm xúc khác, như grief, shame, guilt, joy, happiness, anxiety… Cường độ lây lan của cảm xúc tùy thuộc vào độ nhạy của khả năng đồng cảm của bạn. Đồng cảm là 1 khả năng căn bản để con người có thể liên hệ và tương tác với nhau.

Hay nói kiểu phi khoa học một tí, thì tất cả chúng ta đều kết nối với nhau ở nhiều layers. Carl Jung’s collective unconscious, morphic resonance,...whatever

Đoạn này thấy sai sai, mà thôi cứ viết tạm.

Cơ thể bạn là 1 đền thờ. Mọi thứ bạn làm đều đc khi sổ. Phần thưởng và trừng phạt duy nhất đến từ lương tâm của bạn. Khi bạn làm theo lương tâm, lương tâm cho phép bạn vui vẻ hạnh phúc. Khi bạn làm trái lương tâm, lương tâm khiến bạn cảm thấy xấu hổ, tội lỗi. Mọi người xung quanh, tùy vào độ đồng cảm của họ, ‘đọc’/’nhặt’ đc sự tiêu cực hay tích cực hay sự trộn lẫn tiêu cực/tích cực của bạn. 

Khi người khác bắt đc vibe tiêu cực của bạn, người tốt lắm thì muốn giúp, người tệ thì muốn đẩy bạn cho xa, tệ nữa thì nhân dịp này xả stress và đẩy bạn xuống sâu hơn nữa. Người có thì lại đc cho thêm; người ko có, thì những thứ chúng có cũng sẽ bị lấy đi.

Bạn có thấy rằng con gián nó ghê ghê, nhìn thôi là thấy khó chịu, muốn đạp cho nó bét nhè? Người đắc đạo ko còn chấp tốt xấu thì ko nói, người thường ai cũng muốn tìm tốt lánh khổ. Bạn mà lan tỏa sự tiêu cực, thì người thường, vì khả năng đồng cảm, tự động sẽ thấy ghê ghê, ko muốn gần. Gặp người tệ thì ngta sẽ muốn đạp cho bạn ra bã. Tự nhiên nó thế.

Khi bạn có lỗi với lương tâm thì sẽ lương tâm sẽ chửi bạn đầu tiên và ngay tức khắc. Cảm giác tội lỗi đã đc khắc trong tâm và bắt đầu lan tỏa. Bạn ko nghe, thì vũ trụ sẽ gửi người tới chửi bạn, có lẽ đúng hơn là bạn lan tỏa cảm giác tiêu cực, và trở thành target cho những người đang thèm chửi. Nội dung chửi ko quan trọng, nó chỉ là hình thức (người chửi chỉ cảm thấy là nên và phải chửi, rồi kiếm lý do để chửi), cái quan trọng là cảm giác tội lỗi của bạn thu hút hoàn cảnh khiến nó đc phình to và nhìn thấy rõ ràng hơn. Mình đảm bảo 100%, bạn mà dọn dẹp cái đền thờ cho sạch sẽ, đố bố con thằng nào dám tới chửi bạn, nếu bạn ko cho phép.

Chúng ta bị chửi hèn khi nào? Khi chúng ta không dám làm một việc gì đó. Ý kiến của người khác ko quan trọng, quan trọng là ý kiến của chính bạn. Thứ duy nhất bạn phải deal là chính bạn. Bạn có thấy điều gì đó đáng làm, nên làm, và muốn làm? Nếu có, mà ko làm, thì lương tâm sẽ cắn. Đơn giản thế thôi.

Bạn muốn làm hay việc đó đáng làm nhưng không có đủ - điều kiện và khả năng làm. Thứ cần có là ‘nhẫn nhịn’. Nhẫn nhịn ở đây là kiểu Hàn Tín lòn trôn, Câu Tiễn nằm gai nếm mật. Lên kế hoạch làm việc muốn làm. Như đã nói ở đầu bài, virtue là mục đích, được mất ở đời là phụ, ko có lỗi với lương tâm mới là quan trọng. Không thành công nhưng thành nhân. Master is a beginner who never quits. Chỉ cần bạn ko quit thì lương tâm sẽ ko cắn, và bạn vẫn giữ đc sự tự tôn. Trường hợp bạn quit từ rất lâu, và đã quen cảm giác ko có lòng tự trọng, bị lương tâm rỉ từng ngày; ráng nhớ lại cái ngày bạn chưa quit, cảm giác nó như thế nào?

Mindset sinh tử và mindset hàng ngày vốn ko khác nhau. Nói theo kiểu hiện đại thì nó là phong cách, thái độ làm việc “chuyên nghiệp”. Một lý do để sống cũng là một lý do để chết. Khi bạn ko có thứ gì để chết vì nó, thì bạn chưa bao giờ sống. Đây là 1 ý của memento mori. Cách bạn làm 1 thứ cũng là cách bạn làm mọi thứ. Trong lúc sinh tử, khi lý trí lu mờ, thì thứ duy nhất bạn còn là những thứ bạn làm hằng ngày, những thói quen. Hàng ngày, trong những việc nhỏ mà bạn làm 1 cách vô thức, đó là những thói quen. Khi ở trên võ đài, ánh sáng, khán giả, tiếng reo hò… tất cả chỉ là add-ons, là ảo ảnh. Sự thật chỉ có bạn, trọng tài, và đối thủ, ko khác gì lúc luyện tập. Và sự thật hơn nữa là chỉ có bạn, hàng ngày bạn ko chiến thắng bản thân thì mong gì bạn sẽ chiến thắng bản thân lúc sinh tử? Đừng hiểu lầm ý mình là bạn phải all-in ngay cả trong lúc tập. Chuyên nghiệp là ăn, tập, học, nghỉ ngơi, và thi đấu đều chuyên nghiệp. Ko phải sinh tử là việc lớn nên phải nghiêm túc, hàng ngày là việc nhỏ nên có thể chill. Mà là sinh tử và việc hàng ngày đều yêu cầu thái độ chuyên nghiệp, tận tâm, ko khác gì nhau.

Tóm lại là bạn ko cần phải đạt đc thứ bạn muốn làm, bạn chỉ cần ko bỏ cuộc. Điều này cần virtue nhẫn nhịn để chịu đựng và discipline để tuân theo kế hoạch. Có 1 quote khá hay từ Talmud, “You are not required to finish your work, yet neither are you permitted to desist from it.” bạn ko bị yêu cầu phải hoàn thành công việc của mình, nhưng bạn cũng ko có quyền chối bỏ công việc đó. 

Nếu bạn thực sự muốn làm xyz, câu trả lời khi hỏi “So ko làm xyz đi?”, câu trả lời của bạn nên là “tôi đang làm, nhưng kế hoạch có nhiều bước, tôi chưa thắng, nhưng tôi ko thua”. Đừng trả lời, “thôi cái đấy ko thực tế, game đời trừng phạt kinh lắm nếu tôi thua, tôi quit lâu rồi”. Tốt thôi, nhưng lương tâm bạn đã cho phép bạn quit chưa? Cách bạn nhìn bản thân bạn là cách mọi người đang nhìn bạn (vì khả năng đồng cảm). Nói cách khác thì mọi người chỉ là tấm gương phản chiếu bản chất của bạn.

 Những trường hợp khác, những thứ bạn ko muốn làm, ko nên làm, ko đáng làm, thì khỏi bàn. Nhưng cần phân biệt rõ, bạn ko muốn làm, thật ra là bạn muốn nhưng bạn muốn chịu cực khổ, hay chỉ đơn giản là bạn thật sự ko muốn, ko quan tâm tới nó. Ko giết rồng mà đòi kho báu, ai cho?

Tóm lại là, nếu bạn ko muốn bị chửi hèn, thì đừng hèn. Bạn ko muốn bị chửi, thì sống đúng tiêu chuẩn của lương tâm. Người có lý thì sẽ ko chửi sảng bạn. Người vô lý, hành động theo cảm tính, cũng sẽ ko chửi bạn.

“When I was young, I set out to change the world. When I grew a little older, I perceived that this was too ambitious, so I set out to change my state. This too, I realized as I grew older, was too ambitious, so I set out to change my town. When I realized I could not even do this, I tried to change my family. Now as an old man, I know that I should have started by changing myself. If I had started with myself, maybe then I would have succeeded in changing my family, the town, or even the state — and who knows, maybe even the world!” 

1 ý khác của stoicism là hãy tập trung vào thứ thuộc quyền kiểm soát của mình. Bạn có hèn hay ko hèn thì đời cũng sẽ ko để bạn yên. 

Đừng hiểu lầm đây là victim blaming. Kiểu bạn bị chửi vì bản thân bạn có lỗi, bạn thu hút mời gọi người khác chửi bạn. Ko hề. Đôi lúc bạn thu hút vì đó là cơ hội để bạn rèn luyện đức tính nào đó. Cách hóa giải vô minh là dừng phản ứng, dừng feed thêm năng lượng cho nó, rồi nó sẽ tan. Khi có người tới chửi sảng bạn, bạn khởi tâm từ bi hỷ xả, lắng nghe câu chửi, nhìn họ với ánh mắt trìu mến kiểu “Thanks for sharing, I feel your pain, you know we don’t have to suffer anymore”. Ai tát bạn má phải thì đưa má trái cho họ tát…. Mà cũng có khi đây là bullshit, coping thinking của mình, có khi thế giới là 1 mớ hỗn độn thật, idk. Shit happens.

Scapegoat - dê gánh tội  

Father Zossima: “There is only one means of salvation, then take yourself and make yourself responsible for all men's sins, that is the truth, you know, friends, for as soon as you sincerely make yourself responsible for everything and for all men, you will see at once that it is really so, and that you are to blame for everyone and for all things.” 

The Brothers Karamazov by Fyodor Dostoevsky 

Ý scapegoat làm biếng viết. Cơ mà nếu chấp nhận ý này thì sẽ hiểu tại sao người ta nói tha thứ cho người khác là tha thứ cho bản thân, và tha thứ bản thân là tha thứ người khác.